Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης διοργανώνει και παρουσιάζει την έκθεση “Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ, 1770-1838”, την Πέμπτη 16 Δεκεμβρίου 2021, στο Μέγαρο Εϋνάρδου (Αγίου Κωνσταντίνου 20 και Μενάνδρου, Αθήνα), στις 8 μ.μ., στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821.
Η έκθεση με επιστημονικό επιμελητή τον ιστορικό Γιώργο Τόλια διοργανώνεται από το Αρχείο Χαρτογραφίας του Ελληνικού Χώρου του ΜΙΕΤ, σε συνεργασία με το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, ΕΛΙΑ / ΜΙΕΤ, την Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας, το Μουσείο Μπενάκη, το Μουσείο Γεωαστροφυσικής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, τον συλλέκτηΓιώργο Κωστόπουλο καθώς και άλλους ιδιώτες συλλέκτες.
Την συνοδεύει ομότιτλη μελέτη του Γ. Τόλια (έκδοση 280 σελίδων με πλούσια εικονογράφηση).
Στην έκθεση παρουσιάζονται περί τα 170 έργα, χαρτογραφικές και γεωγραφικές εκδόσεις, επιτελικοί χάρτες σε πολλά φύλλα και σπάνιοι άτλαντες, καθώς και συναφή με τη χαρτογραφική εργασία επιστημονικά όργανα.
Τα εκθέματα παρουσιάζονται σε πέντε ενότητες. Η πρώτη, εν είδει εισαγωγής, παρακολουθεί την ανάδυση της γεωγραφικής και πολιτικής έννοιας της Ελλάδας κατά τους νεότερους χρόνους, εστιάζοντας στους κεντρικούς σταθμούς του ορισμού της χώρας, από την επανεμφάνιση της Γεωγραφίας του Kλαύδιου Πτολεμαίου στη Δύση τον 15ο αιώνα έως τη Χάρτα του Ρήγα (1797) και τα έργα των Ελλήνων διανοουμένων πατριωτών των προεπαναστατικών χρόνων.
Η δεύτερη ενότητα είναι αφιερωμένη στις εργασίες τεκμηρίωσης του ελληνικού χώρου, όσες πραγματοποιούνται στο πλαίσιο των ποικίλων διεκδικήσεων, από τα ορλωφικά έως την έναρξη του Αγώνα – με άλλα λόγια, κατά την πρώτη περίοδο έντασης του Ανατολικού Ζητήματος και της εθνικής αφύπνισης των Ελλήνων.
Η τρίτη ενότητα εστιάζει στο εν πολλοίς άγνωστοέργο των γαλλικών Πολεμικών Αποθετηρίων κατά την εικοσαετία 1800-1820, περίοδο κατάτην οποία ολοκληρώθηκε η αναλυτική γεωγραφική περιγραφή και η χαρτογραφική εικόνα της Ελλάδας.
Στην επόμενη, τέταρτη ενότητα, παρουσιάζεται η πληθωρική περί τηνΕλλάδα γεωγραφική και χαρτογραφική παραγωγή κατά τα χρόνια του Αγώνα, η οποία αρθρώνεται γύρω από δύο βασικά έργα: τη γεωγραφική περιγραφή της Ελλάδας του γενικούπροξένου στα Γιάννενα και την Πάτρα François Pouqueville και τους χάρτες του συνταγματάρχη Pierre Lapie, χαρτογράφου του γαλλικού Πολεμικού Αποθετηρίου.
Στην τελευταία,πέμπτη ενότητα, παρουσιάζεται το πολύπλευρο και θεμελιώδες έργο της γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά (1829-1838), η αναλυτική επιστημονική αποτύπωση του χώρου,των ανθρώπων, της φύσης και των μνημείων.Ηενότητα αυτή καλύπτει επίσης τις επόμενες χαρτογραφικές επιχειρήσεις των Γάλλων στην Ελλάδα, από τη χαρτογράφηση των πρώτων συνόρων του ελληνικού βασιλείου, θεσμική εν ολίγοις κατακλείδα της γένεσης του ελληνικού κράτους, έως τη δημοσίευση στα 1852 του αναλυτικού χάρτη της χώρας από το γαλλικόΠολεμικό Αποθετήριο.
Η έκθεση πλαισιώνεται απόμια ψηφιακή εφαρμογή γύρω από τοπολυδιάστατο έργο της γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του 1829.
Αποσπάσματα από την έκδοση :
[…] Ανάμεσα στα 1770 και τα 1838 ολοκληρώνεται ο κύκλος των στρατιωτικών και επιστημονικών επεμβάσεων της Δύσης που εγκαινιάστηκε με τη ρωσική επέμβαση στο Αιγαίο, στα 1770-1775. Για έξι δεκαετίες, οι ρωσικές, αυστριακές, βρετανικές και γαλλικές βλέψεις στην περιοχή εντείνονται, δημιουργώντας το λεγόμενο Ανατολικό Ζήτημα, τον έντονο διπλωματικό και στρατιωτικό ανταγωνισμό εν όψει του διαμελισμού των κτήσεων της Πύλης στα Βαλκάνια και την Εγγύς Ανατολή, και τη δημιουργία στην περιοχή εδαφικών οντοτήτων εξαρτημένων από τη μια ή την άλλη δυτική δύναμη. Στο πλαίσιο αυτό εκδηλώνεται ένας πολιτικός φιλελληνισμός, καθώς το ζήτημα της πολιτικής αναβίωσης της Ελλάδας τίθεται πλέον ανοικτά, ενώ, παράλληλα, αναπτύσσεται ο ελληνικός επαναστατικός πατριωτισμός: από τον ξεσηκωμό της Πελοποννήσου, κατά την εποχή των ορλωφικών, έως την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας και από το κίνημα του Ρήγα και την πατριωτική ρητορική του Κοραή, κατά την εκστρατεία του Βοναπάρτη στην Αίγυπτο, ο ελληνικός πατριωτισμός ωριμάζει και τελικά κορυφώνεται ως επαναστατική και εθνική πλέον διεκδίκηση.
Στο νέο και διαρκώς μεταβαλλόμενο αυτό περιβάλλον, η γεωγραφία και η χαρτογραφία του ελληνικού χώρου ανθούν. Ρώσοι, Αυστριακοί, Άγγλοι και Γάλλοι έχουν το βλέμμα τους διαρκώς στραμμένο στις ελληνικές περιοχές. Πρωτοστατούσης της Γαλλίας, οι αποστολές στρατιωτικών, διπλωματών, επιστημόνων και τοπογράφων πυκνώνουν, η εικόνα του ελληνικού χώρου οικοδομείται σε ολοένα και πιο στέρεες πραγματολογικές βάσεις. Πράγματι, η γεωγραφία και η χαρτογραφία πλαισίωσαν τους ποικίλους σχεδιασμούς στρατηγικής διείσδυσης, άλλοτε εκ των υστέρων, ως αποτέλεσμα της παρουσίας των ξένων στην περιοχή, άλλοτε εκ των προτέρων, ως σχεδιασμός και προγραμματισμός της […] Η έκθεση και η μελέτη που την συνοδεύει παρακολουθούν τις διαδοχικές ξένες αποστολές αναγνώρισης και χαρτογράφησης, από τις εργασίες των αξιωματικών της ρωσικής αρμάδας του Αιγαίου (1770-1775) έως εκείνες των μελών της γαλλικής Επιστημονικής Αποστολής του Μοριά (1829-1838), φωτίζοντας τις εντατικές προσπάθειες συλλογής δεδομένων για τον ελληνικό χώρο καθώς και τη συνεχή ροή των πληροφοριών προς τις κεντρικές υπηρεσίες της Αγίας Πετρούπολης, του Λονδίνου και, κυρίως, του Παρισιού, όπου πεπειραμένοι γεωγράφοι της Ακαδημίας ή των στρατιωτικών υπηρεσιών αξιολογούν και επεξεργάζονται τοπογραφικά και μετρητικά δεδομένα, διαμορφώνοντας τη γεωγραφική και χαρτογραφική εικόνα της Ελλάδας […] Άλλοτε προστάτες της Ελλάδας επιτιθέμενοι στην Πύλη και άλλοτε σύμμαχοι και εγγυητές της οθωμανικής ακεραιότητας, Ρώσοι, Άγγλοι και Γάλλοι δημιούργησαν ένα ασύνηθες σύστημα διαρκώς μεταβαλλόμενων συσχετισμών, το οποίο κατέληξε στο Ναβαρίνο, την τριπλή προστασία της Ελλάδας και τη μόνιμη συνδιάσκεψη του Λονδίνου (1827-1832), όπου οι τύχες της Ελλάδας συζητούνται και μεταβάλλονται διαρκώς.
[…] Δύο σημεία πρέπει να επαναλάβουμε στο σημείο αυτό: πρώτον, το γεγονός ότι οι δυτικοί γεωγράφοι και χαρτογράφοι, βασισμένοι στη γνώση του τόπου και της ιστορίας, είχαν καταλήξει σε μια συνολική σύλληψη του εθνικού ελληνικού χώρου, των ορίων και της εσωτερικής του συγκρότησης, πριν τη θεσμική αναγνώριση και οργάνωση του ελληνικού κράτους· και δεύτερον, ότι η πρότασή τους υιοθετείται τόσο στη φιλελληνική Δύση όσο και από την πατριωτική ελληνική διανόηση και τις ελληνικές επαναστατικές κυβερνήσεις – γεγονός που επιβεβαιώνει την εισαγωγική μας διαπίστωση για τη σημαίνουσα πολιτική βαρύτητα του γεωγραφικού εγχειρήματος […]
Εγκαίνια: Πέμπτη 16 Δεκεμβρίου 2021, στις 8.00 μ.μ.
Διάρκεια έκθεσης: Πέμπτη 16 Δεκεμβρίου 2021 – Σάββατο 19 Μαρτίου2022
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα έως Παρασκευή 11.00 – 18.00 & Σάββατο 11.00 – 17.00